देशोदेशींच्या शिष्यवृत्त्या

उच्चशिक्षणासाठी परदेशात जाण्यामध्ये आता नाविन्यपूर्ण असे काही राहिलेले नाही. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर चालू असलेली शैक्षणिक आदानप्रदान ही पूर्वी होत असलेल्या व्यावसायिक देवाणघेवाणीएवढी सहज व सोपी झालेली आहे. प्रत्येक देशामधून कितीतरी विद्यार्थी त्यांच्या उच्चशिक्षणासाठी परदेशात जात असतात. विद्यार्थ्याच्या संबंधित शैक्षणिकविषयातील परदेशातील अनेक शासकीय व खाजगी संस्थांनी पाठबळ दिल्याने उच्च शिक्षणासाठीहजारो शिष्यवृत्त्या देखील उपलब्ध असतात. सर्वोत्तम जागतिक बुद्धिमत्तेला आपल्याकडेआकर्षित करण्याच्या हेतूने तरी निदान अनेक नामांकित आंतरराष्ट्रीय विद्यापीठे व संशोधनसंस्थां प्रचंड प्रमाणात आंतरराष्ट्रीय विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्ती किंवा इतर प्रकारचे आर्थिक पाठबळउपलब्ध करत असताना दिसतात. विद्यार्थ्यांना शिष्यावृत्त्यांशी निगडीत सर्व प्रकारच्या बाबींचेनिकष माहित असणे खूप आवश्यक आहे. सदराच्या आजच्या या लेखात अनेक पदव्युत्तरअभ्यासक्रमांसाठी (मास्टर्स) उपलब्ध असलेल्या विविध देशांमधील शिष्यवृत्त्यांविषयी. अमेरिकेत ग्लोबल हेल्थ स्कॉलरशिप:- आरोग्यविषयक क्षेत्रामध्ये अभ्यास वा काम करणाऱ्या विद्यार्थ्या

जर्मनीतील ‘मॅक्स प्लॅंक सोसायटीच्या 'द इंटर नशनल मॅक्स प्लॅंक रिसर्च स्कुल' IMPRS) या संशोधन संस्थे'ने तिथल्याच ’कोन्स्तान्त्झ विद्यापीठा’च्या सहकार्याने जीवशास्त्रातीलपीएचडीचे संशोधन करणाऱ्या विद्यार्थ्यंना दरवर्षी शिष्यवृत्ती दिली जाते. संस्थेने याशिष्यवृत्तीसाठी पात्र पदव्युत्तर अर्जदारांकडून दि. १५ जानेवारी २०१४ पूर्वी अर्ज मागवलेआहेत. शिष्यवृत्तीबद्दल:- जर्मनीतील ‘मॅक्स प्लॅंक सोसायटीच्या 'द इंटर नशनल मॅक्स प्लॅंक रिसर्च स्कुल' (IMPRS)फॉर ऑर्गनायझमल बायोलॉजी ही संशोधन संस्था म्हणजे मॅक्स प्लॅंक सोसायटीच्याच ‘मॅक्सप्लॅंक इन्स्टिट्यूट फॉर ओर्निथोलोजी' आणि 'कोन्स्तान्त्झ विद्यापीठाने एकत्र येऊनजीवशास्त्रातील संशोधनासाठी स्थापन केलेला एक छोटासा गट. मानवी उत्क्रांतीपासून तेमेंदूशी संबंधित शाखांप्रमाणे जीवशास्त्रातील इतरही अनेक शाखांमध्ये उत्कृष्ट दर्जाचे संशोधनव्हावे यासाठी ही संस्था २५ पेक्षाही जास्त आंतरराष्ट्रीय संशोधन गटांबरोबर आव्हानात्मक वअतिशय उच्च दर्जाचे संशोधन घडवून आणते. ही शिष्यवृत्ती सप्टेंबर २०१४ मध्ये सुरुहोणाऱ्या शैक्षणिक वर्षासाठी आहे. शिष

हवामान संरक्षण व हवामानाशी संबंधित असलेल्या स्त्रोतांचे संवर्धन या विषयांवर जर्मनीच्या हम्बोल्ड्ट फाउंडेशन आणि केंद्रीय पर्यावरण मंत्रालयाकडून दरवर्षी साधारणतः वीस आंतरराष्ट्रीय अर्जदारांना पाठ्यवृत्ती दिली जाते. ही पाठ्यवृत्ती प्रामुख्याने विकसनशील देशांतील विविध विद्याशाखांमधील अर्जदारांसाठी असून ‘इंटरनॅशनल क्लायमेट प्रोटेक्शन फेलोशिप’ या नावाने ओळखली जाते. २०१४-१५ च्या पाठ्यवृत्तीसाठी पर्यावरण मंत्रालयाने दि. १५ मार्च २०१४ पूर्वी ऑनलाईन अर्ज मागवले आहेत. पार्श्वभूमी:- सभोवतालच्या हवामानातील सततच्या बदलांमुळे निर्माण झालेल्या समस्यांवर सर्व देशांच्या आपापसांतील सहकार्याने मात करता येऊ शकते, या विचाराने पर्यावरणाच्या या क्षेत्रात भावी नेतृत्व तयार व्हावे म्हणून हम्बोल्ड्ट फाउंडेशन व जर्मनी शासनाच्या केंद्रीय पर्यावरण मंत्रालयाकडून हा पाठ्यवृत्ती कार्यक्रम हाती घेण्यात आला आहे. शासनाने या पाठ्यवृत्ती कार्यक्रमामधून पाठ्यवृत्तीधारक व जर्मनीतील यजमान संस्था यांच्यामध्ये संशोधन विषयांतील ज्ञानाची तसेच संशोधनाशी संबंधित तंत्रज्ञान व कार्यप्रणाली यांची आदानप्रदान व्हावी असा व

केंब्रिज विद्यापीठाच्या ट्रिनीटी कॉलेजमध्ये गणितात असामान्य संशोधन करून अल्पावधीतच जगभर प्रसिध्दी मिळवलेले थोर भारतीय गणिततज्ञ श्रीनिवास रामानुजन यांच्या स्मृतीप्रित्यर्थ आणि त्यांचे व ट्रिनीटी कॉलेजचे असलेले गहिरे संबंध अधोरेखित करण्यासाठी त्यांच्या नावाने फक्त भारतीय विद्यार्थ्यांसाठी दरवर्षी केंब्रिजमध्ये गणितातील संशोधन शिष्यवृत्ती देण्यात येते. दरवर्षीप्रमाणे या वर्षीसुद्धा ही शिष्यवृत्ती हुशार वगणितातील संशोधनाची प्रचंड आवड असणाऱ्या विद्यार्थ्यांना देण्यात येणार आहे. याशिष्यवृत्तीसाठी केंब्रिज विद्यापीठाकडून दि. १५ जानेवारी, २०१४ पूर्वी अर्ज मागवण्यात आले आहेत. शिष्यवृत्तीबद्दल:        वर उल्लेख केल्याप्रमाणे भारतीय गणिततज्ञ श्रीनिवास रामानुजन यांचे व ट्रिनीटी कॉलेजचे असलेले गहिरे संबंध अधोरेखित करण्यासाठी ही शिष्यवृत्ती फक्त भारतीय विद्यार्थ्यांसाठी दरवर्षी देण्यात येते. मुलभूत गणित किंवा उपयोजित गणितात व्यापक संशोधन व्हावे या हेतूने भारतीय विद्यार्थ्यांना पी.एच.डी. पूर्ण करण्यासाठी ही शिष्यवृत्ती देण्यात येते.रामानुजन शिष्यवृत्तीचा एकूण कालावधी तीन वर्षाचा असून या कालावधीतच वि

नेदरलँड्समधील प्रसिद्ध अॅमस्टरडॅम विद्यापीठाकडून (University of Amsterdam) ‘अॅमस्टरडॅम गुणवत्ता शिष्यवृत्ती’ या नावाने कायद्याच्या पदव्युत्तर अभ्यासक्रमासाठी शिष्यवृत्ती दिली जाते. २०१४-१५ साली सुरु होणाऱ्या शैक्षणिक वर्षासाठी अॅमस्टरडॅम विद्यापीठाच्या लॉं स्कूलमध्ये प्रवेश मिळालेल्या विद्यार्थ्यांकडून या शिष्यवृत्तीसाठी दि. १ एप्रिल, २०१४ पूर्वी अर्ज मागवण्यात आले आहेत. शिष्यवृत्तीबद्दल: ‘अॅमस्टरडॅम लॉं स्कूल’मध्ये युरोपीय आर्थिक क्षेत्राबाहेरच्या म्हणजेच युरोपबाहेरच्या कायदा क्षेत्रातील सर्वोत्तम जागतिक गुणवत्तेस आकर्षित करण्याचे स्वप्न तिथल्या प्राध्यापकवर्गाने समोर ठेवले व त्यातून ‘अॅमस्टरडॅम गुणवत्ता शिष्यवृत्ती’ (Amsterdam Merit Scholarship- AMS) हा उपक्रम सुरु झाला. ए.एम.एस.ची ही शिष्यवृत्ती ‘अॅमस्टरडॅम लॉं स्कूल’मध्ये कायद्याच्या कोणत्याही पदव्युत्तर अभ्यासक्रमास (एल.एल.एम.) प्रवेश मिळालेल्या विद्यार्थ्यांसाठीच लागू आहे. या शिष्यवृत्तीअंतर्गत अर्जदाराला विद्यापीठाकडूनशिष्यवृत्तीचा मिळणारा एकूण वार्षिक भत्ता सहा हजार युरो ते बारा हजार युरो एवढा असून निवड झालेल्या अर्जदाराला त

हॉंगकॉंगमधील संशोधन अनुदान परिषदेकडून (Research Grant Council) सन २००९ पासून दिल्या जाणाऱ्या ‘हॉंगकॉंग पी.एच.डी. शिष्यवृत्ती योजने’अंतर्गत आंतरराष्ट्रीय विद्यार्थ्यांना हॉंगकॉंगमधील विविध विद्यापीठांमध्ये (संबंधित विद्यापीठात उपलब्ध असलेल्या विषयांत) पी.एच.डी.साठी प्रवेश व शिष्यवृत्ती देण्यात येणार आहे. कोणत्याही विषयात पदव्युत्तर पदवी घेतलेल्या व त्याच विषयात हॉंगकॉंगमध्ये पी.एच.डी. करू इच्छिणाऱ्या पात्र आंतरराष्ट्रीय अर्जदारांकडून २०१४- १५ साठी देण्यात येणाऱ्या या शिष्यवृत्तीसाठी संशोधन अनुदान परिषदेकडून दि. २ डिसेंबर २०१३ पूर्वी अर्ज मागवण्यात आलेले आहेत. पार्श्वभूमी:- आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील बुद्धिमत्तेला हॉंगकॉंगमध्ये आकर्षित करून घेण्यासाठी सन २००९ साली ‘हॉंगकॉंग पी.एच.डी. शिष्यवृत्ती योजना’हॉंगकॉंगमधील संशोधन अनुदान परिषदेकडून (Research Grant Council) सुरु करण्यात आली. या योजने अंतर्गत विज्ञान शाखेतील मुलभूत विज्ञान, वैद्यकीय व अभियांत्रिकी- तंत्रज्ञान तसेच कलाशाखेतल्या कोणत्याही विषयात पदव्युत्तर पदवी घेतलेल्या व त्याच विषयात हॉंगकॉंगमध्ये पी.एच.डी. करू इच्छिणाऱ्या विद्या

मुलभूत व उपयोजित विज्ञानासहित माहितीतंत्रज्ञान क्षेत्रातील संशोधनासाठी प्रसिद्ध असलेल्या रशियातील स्कॉलटेक विद्यापीठाकडून देण्यात येणाऱ्या पदव्युत्तर अभ्यासक्रमाच्या प्रवेश व शिष्यवृत्तीसाठी २०१४ साठी पात्र अर्जदारांकडून अर्ज मागवण्यात आले आहेत. शिष्यवृत्तीबद्दल:- स्कॉलटेक विद्यापीठ म्हणजेच ‘स्कॉलकोव्हो इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स अॅण्ड टेक्नॉलॉजी’ हे रशियातील एक नामांकित खाजगी विद्यापीठ आहे. स्कॉलटेकचे नाव दोन गोष्टींमुळे झाले, एक म्हणजे अमेरिकेतील ‘एमआयटी’ विद्यापीठाच्या सहकार्याने २०११ मध्ये सुरु करण्यात आलेले विद्यापीठ म्हणून व दुसरे म्हणजे उपयोजित संशोधन व उद्योजकतेसाठी प्रोत्साहित करणारे येथील वातावरण. हे विद्यापीठ राजधानी मास्कोजवळ असलेल्या स्कॉलकोव्हो या उपनगरात आहे. नव्या पिढ्यांना तंत्रज्ञानाच्या मदतीने मुलभूत व उपयोजित संशोधनासाठी तयार करणे व त्यातून उद्योजकतेसाठी प्रेरित करणे या हेतूने स्कॉलटेक काम करत आहे. एकविसाव्या शतकात एका नव्या वैज्ञानिक युगाची लहर तयार करणे ज्यातून रशिया व जग या दोहोंचा फायदा होऊन जगातील अनेक समस्यंवर तंत्रज्ञानावर आधारित सृजनशील उत्तरे शोधता यावी

फिनलॅण्डमधील द सेंटर फॉर इंटरनॅशनल मोबिलिटी (CIMOCIMO   CIMO ) या संस्थेकडून विविध विद्याशाखांमध्ये संशोधन करणाऱ्या आंतरराष्ट्रीय वि द्या र्थ्यांसाठी संशोधन पाठ्यवृत्ती कार्यक्रम राबवला जातो. या कार्यक्रमाअंतर्गत  देण्यात येणाऱ्या पाठ्यवृत्तीसाठी  सर्व विद्याशाखांमधील  पात्र अर्जदारांकडून  अर्ज मागव ण्यात आले आहेत . या  पाठ्यवृत्तीसाठी अर्ज करण्याची फिरती अंतिम मुदत ( rolling deadline ) आहे . पाठ्यवृत्तीबद्दल:- ‘ सीमो’चा हा पाठ्यवृत्ती कार्यक्रम संशोधनाची प्रचंड आवड असलेल्या सर्व विद्याशाखांमधील आंतरराष्ट्रीय युवक- युवतींसाठी आहे. हा कार्यक्रम जरी सर्व आंतरराष्ट्रीय विद्यार्थ्यांना खुला असला तरी रशिया, चीन, भारत, चिली, ब्राझिल या देशांतील अर्जदारांना प्राधान्य देण्यात येईल. पाठ्यवृत्तीचा एकूण कालावधी त्या विद्याशाखेवर किंवा संशोधन विषयांवर अवलंबून आहे. तरी साधारणतः हा कालावधी तीन महिन्यांपासून एक वर्षापर्यंत असू शकतो. संस्थेकडून या कालावधी दरम्यान निवड झालेल्या अर्जदाराला ९०० ते १२०० युरोंचा मासिक भत्ता देण्यात येईल. पदव्युत्तर किंवा पी.एच.डी.नंतरच्या पदवीचा (पोस्टडॉक्टरल स

हरितक्रांतीचे प्रणेते व जगद्विख्यात कृषिशास्त्रज्ञ नॉर्मन बोर्लोग यांच्या नावाने अमेरिकन सरकारच्या कृषी विभागाकडून आंतरराष्ट्रीय अर्जदारांना कृषी तंत्रज्ञानातील उच्चस्तरीय संशोधन करण्यासाठी दरवर्षी पाठ्यवृत्ती दिली जाते. २०१४ साठी देण्यात येणाऱ्या या पाठ्यवृत्तीसाठी पात्र अर्जदारांकडून दि. २२ सप्टेंबर २०१३ पूर्वी अर्ज मागवण्यात आले आहेत. पाठ्यवृत्तीबद्दल:- नॉर्मन बोर्लोग कृषी तंत्रज्ञान पाठ्यवृत्ती कार्यक्रम हा हरितक्रांतीचे प्रणेते व जगद्विख्यात कृषिशास्त्रज्ञ नॉर्मन बोर्लोग यांच्या सन्मानार्थ २००४ सालापासून अमेरिकी कृषी विभागाने सुरु केला. या कार्यक्रमांतर्गत आतापर्यंत जवळपास ६४ देशांमधील कृषी अध्यापक, शास्त्रज्ञ व कृषी नियोजनकर्ते असलेल्या विविध पाठ्यवृत्तीधारकांना गौरवले गेले आहे. या पाठ्यवृत्ती कार्यक्रमाअंतर्गत उपरोक्त व्यावसायिकांना अमेरिकेतील संशोधक किंवा शासकीय संस्थेबरोबर संयुक्त प्रशिक्षण व कृषी तंत्रज्ञानामध्ये उच्चस्तरीय संशोधन करण्याची संधी उपलब्ध होणार आहे. पाठ्यवृत्तीचा एकूण कालावधी साधारणतः ६ ते १२ आठवड्यांचा आहे. काही कालावधीनंतर अमेरिकेतील संबंधित संशोधक किंवा शासकी

मलेशियामधील युनिव्हर्सिटी ऑफ नॉटिंगहॅम मलेशिया कँपस (UNMC)कडून 'डेव्हलपिंग सोल्युशन्स स्कॉलरशिप' नावाने विज्ञान, तंत्रज्ञान व शिक्षणया विद्याशाखांमधील पदव्युत्तर अभ्यासक्रमांसाठी विकसनशील देशांमधीलआंतरराष्ट्रीय विद्यार्थ्यांना दरवर्षी शिष्यवृत्ती दिली जाते. यू.एन.एम.सी.कडून देण्यात येणाऱ्या यावर्षीच्या या शिष्यवृत्तीसाठी पात्रअर्जदारांकडून दि. ८ नोव्हेंबर २०१३ पूर्वी अर्ज मागवले आहेत. शिष्यवृत्तीबद्दल:- 'डेव्हलपिंग सोल्युशन्स स्कॉलरशिप' ही शिष्यवृत्ती फक्त विकसनशीलदेशांतील व तिसऱ्या जगातील राष्ट्रे (third world countries) यांमधीलविद्यार्थी अर्जदारांसाठी उपलब्ध आहे. विकसनशील देशांमध्ये अजूनहीअस्तित्वात असलेल्या बऱ्याचशा समस्यांबाबत या विद्यार्थ्यांमध्येजागरूकता निर्माण करून त्यांच्यामध्ये त्या समस्यांवर मात करण्यासाठीआवश्यक असलेली क्षमता निर्माण करणे आणि या माध्यमातून त्या- त्यादेशाला समृद्ध करण्यात थोडातरी हातभार लावणे असा उदात्त हेतू याशिष्यवृत्तीच्या माध्यमातून यू.एन.एम.सी.ने ठेवलेला आहे. विज्ञान, तंत्रज्ञानव शिक्षण या विद्याशाखांमधील पदव्युत्तर अभ्यासक्रमांसाठ

अंतराळविज्ञानातील (Space Science) जागतिक स्तरावरील जपानस्थित दोन प्रख्यात संशोधन संस्था ‘इन्स्टिट्यूट ऑफ स्पेस अॅण्ड अॅस्ट्रॉनॉटीकल सायन्सेस’ (ISAS) आणि ‘जपान एरोस्पेस एक्सप्लोरेशन एजन्सी’ (JAXA) यांच्याकडून संयुक्तपणे जपानमध्ये अंतराळविज्ञानातील विविध विद्याशाखांमध्ये उच्चस्तरीय संशोधन करण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय विद्यार्थ्यांना दरवर्षी पाठ्यवृत्ती दिली जाते. स्पेस सायन्समध्ये जगभरात अत्यंत प्रतिष्ठित मानली जाणारी ही पाठ्यवृत्ती ‘इंटरनॅशनल टॉप यंग फेलोशिप’(ITYF) या नावाने ओळखली जाते. दोन्ही संस्थांनी २०१३ साठी देण्यात येणाऱ्या या पाठ्यवृत्तीसाठी पात्र अर्जदारांकडून दि. ३१ ऑगस्ट २०१३ पूर्वी अर्ज मागवले आहेत. पाठ्यवृत्तीबद्दल:- २००९सालापासून ISAS आणि JAXA यांच्या सहकार्याने आंतरराष्ट्रीय विद्यार्थ्यांना दिली जाणारी ‘इंटरनॅशनल टॉप यंग फेलोशिप’ (ITYF)ही पाठ्यवृत्ती म्हणजे आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील बुद्धिमत्तेला आपल्याकडे आकर्षित करण्यासाठी जपानने उचललेले हे एक मोठे पाऊल आहे असे म्हणावे लागेल. विख्यात अशा दोन संशोधन संस्थांचे पाठबळ जरी ITYF ला असले तरी मुख्यत्वे ही पाठ्यवृत्ती ‘जपान एरोस्पेस

ग्रीस दूतावासाकडून विदेशी नागरिकांसाठी हेलेनिक (ग्रीक) शासकीय शिष्यवृत्ती कार्यक्रम राबवला जातो. हा शिष्यवृत्ती कार्यक्रम सर्व विद्याशाखांसाठी पदव्युत्तर व पीएचडीच्या अभ्यासक्रमांसाठी उपलब्ध असून या वर्षीच्या म्हणजे २०१३-१४ च्या शैक्षणिक प्रवेशासहित दिल्या जाणाऱ्या या शिष्यवृत्तीसाठी विदेशी नागरिकांकडून दुतावासाने दि . २६ जुलै २०१३ पूर्वी अर्ज मागवले आहेत. शिष्य वृत्तीबद्दल :- ग्रीस शासनाच्या शैक्षणिक मंत्रालयाच्या अखत्यारीत असलेली   State Scholarship Foundation नावाची एक संस्था आहे, ज्याला ग्रीक भाषेत IKY असं म्हटलं जातं. IKY ची संबंधित शिष्यवृत्ती जरी सर्व आंतरराष्ट्रीय विद्यार्थ्यांसाठी खुली असली तरी संस्थेने त्यासाठी अर्जदारांना दोन गटांमध्ये विभागले आहे. या गटांना संस्थेने टार्गेट १ व टार्गेट २ अशी नावे दिलेली आहेत. शिष्यवृत्तींची एकूण संख्या ३० असून त्यातील १५ शिष्यवृत्त्या टार्गेट १ गटाला म्हणजेच बाल्कन देश, पूर्वेकडील युरोपियन राष्ट्रे, आशिया, आफ्रिका व लॅटिन अमेरिका या खंडांमधील अर्जदारांसाठी उपलब्ध आहेत तर उर्वरित पंधरा शिष्यवृत्त्या युरोपियन युनियनची सदस्य रा

ऑस्ट्रेलियामधील ‘ द सोसायटी फॉर अंडरवॉटर टेक्नॉलॉजी ( SUT)’ ही संस्था मरीन सायन्स , ऑफशोअर इंजिनिअरिंग आणि अंडरवॉटर टेक्नॉलॉजी च्या ऑस्ट्रेलियामधील विविध शाखांमध्ये अभ्यास करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना  गेली अनेक वर्षे शिष्यवृत्ती देते.  दरवर्षीप्रमाणे SUT कडून या वर्षीही मरीन सायन्समधील विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्ती देण्यात येणार आहे. यावर्षीच्या शिष्यवृत्तीसाठी संस्थेकडून दि.१   ऑगस्ट २०१३ पूर्वी   अर्ज मागवण्यात आले आहेत. शिष्य वृत्तीबद्दल:-     ऑस्ट्रेलियामधील ‘ द सोसायटी फॉर अंडरवॉटर टेक्नॉलॉजी ( SUT)’ ही संस्था मरीन सायन्स , ऑफशोअर इंजिनिअरिंग आणि अंडरवॉटर टेक्नॉलॉजी च्या क्षेत्रात गेली अनेक वर्षे उत्तमपणे काम करत आहे. संबंधित क्षेत्रांमध्ये काम करत असतानाच शैक्षणिक क्षेत्रासाठी काहीतरी योगदान द्यावे म्हणून संस्थेने एज्युकेशनल सपोर्ट फंड नावाचा एक निधी संस्थेने तयार केला. संबंधित शिष्यवृत्ती या निधीमधूनच दरवर्षी मरीन सायन्समधील विद्यार्थ्यांना देण्यात येते. SUT ’ ची ही शिष्यवृत्ती सर्व आंतरराष्ट्रीय विद्यार्थ्यांसाठी खुली आहे. शिष्य वृत्तीचा कालावधी एक वर्षाचा असून